Asturias

Dalszym etapem naszej podróży po prowincjach Hiszpanii jest region, który nieco odbiega od stereotypowego myślenia o tym kraju, a przy głębszym jego poznaniu, zachwyca bogactwem tradycji oraz usprawiedliwia swój status zielonego serca Kastylii. 

Witamy w Asturii

Historia

Należy się odnieść do nazwy tej comunidad autónoma, która pochodzi od indoeuropejskiego plemienia Asturów, podbitego przez Cesarstwo Rzymskie w pierwszym 20-leciu naszej ery. Kluczową rolę te ziemie odegrały w roku 772, kiedy dowódca wojsk wizygockich Pelayo wygrał bitwę z Maurami pod Covadonga, tym samym tworząc Królestwo Asturii i dając początek Rekonkwiście, czyli wypędzaniu Arabów z Półwyspu Iberyjskiego, które trwało aż do 1492 roku. Pomimo dołączenia ziem Asturii do Królestwa Kastylii, od 1380 roku każdy następca tronu kastylijskiego, a następnie hiszpańskiego, nosił tytuł Księcia Asturii. Status wspólnoty autonomicznej został uzyskany przez Asturię w 1982 roku. Do dziedzictwa historycznego prowincji będzie nawiązywać również jej symbolika.

Herb i flaga

Herb Asturii ustanowiono w 1815 roku, jako herb Księstwa Asturii, natomiast przyjęto dopiero w roku 1984. Flaga Asturii została przyjęta w 1981 roku. Nietrudno się spodziewać, że elementy obu symboli nawiązują do już wspominanej bitwy przy Covadonga oraz podkreślają znaczenie tej batalii w ostatecznym zwycięstwie chrześcijan nad muzułmanami.

Błękitny kolor tarczy symbolizuje Najświętszą Marię Pannę. Złoty krzyż na błękitnej tarczy jest nazywany Krzyżem Zwycięstwa (La Cruz de la Victoria), który odwołuje się do legendarnej relikwii niesionej przed wojskiem Pelayo, podczas wspomnianego wyżej starcia przy Covadonga. Temu wydarzeniu są podporządkowane pozostałe elementy herbu oraz flagi.

Po bokach tarczy herbu widnieje łaciński napis "Hoc signo tuetur pius. Hoc signo vincitur inimicus" co w języku polskim oznacza: Ten symbol chroni pobożnych. Ten symbol zwycięża wrogów. 

Greckie litery alfa i omega, zawieszone na krzyżu, symbolizują Chrystusa jako początek i koniec.

Położenie geograficzne i podział administracyjny 

 

Asturia jest położona nad Zatoką Biskajską oraz większą jej część zajmują Góry Kantabryjskie. Każdy region Hiszpanii dzieli się na prowincje. Ich nazwy często pokrywają się z nazwami głównych miast wchodzących w ich skład. Jednak wspólnota autonomiczna Asturii składa się tylko z jednej prowincji. Stolica Asturii znajduje się w mieście Oviedo.

Język asturyjski

Mimo, że oficjalnym językiem Asturii jest hiszpański, na terenie prowincji jest używany tzw. język asturyjski, który aktualnie można zaliczyć do języków wymierających. Asturianu lub bable należy do rodziny języków romańskich, jednocześnie posiadając wiele cech języków, którymi mówiono na obszarach należących do starożytnego plemienia Asturów.

Statystyki wskazują na to, że w 1994 roku w Hiszpanii około 100 tysięcy osób używało asturyjskiego jako pierwszego języka, a następne 450 tysięcy – jako drugiego języka. W ciągu ostatnich 100 lat jego liczba użytkowników znacząco się zmniejszyła. W Portugalii jednak, gdzie ten język także jest używany, zostały podjęte dodatkowe próby jego zachowania – władze Portugalii oficjalnie uznały go jako język mirandyjski i wprowadziły jego nauczanie w szkołach. W prowincji Asturia ten język uzyskał status regionalnego w roku 1998.

Pod koniec dwudziestego wieku Akademia Języka Asturyjskiego podjęła szereg inicjatyw, aby dostarczyć materiały pomocne w zachowaniu tej mowy – przeprowadzono kodyfikację, wydano słowniki, leksykony gramatyczne, zaczęto publikować w tym języku czasopisma. Nowa generacja asturyjskich pisarzy zaczęła tworzyć swoje dzieła w tym języku, przede wszystkim dzięki różnym formom pomocy finansowej udzielanej przez rząd regionalny. Wyżej wspomniana Akademia w latach 80. XX w. do tego stopnia znormalizowała pisownię języka asturyjskiego, że prawie całkiem upodobniła ją do języka kastylijskiego.

Występują jednak pewne róznice gramatyczne na podłożu innego rozwoju spółgłosek łacińskich:

• W źródłosłowach łacińskich połączenie -ct-: hiszpańskiej literze -c- w połączeniach -ct- w słowach asturyjskich odpowiada u: hiszp. efecto – ast. efeutu (łac. effectus).

• Hiszpańskiej literze -g- przed -e- lub i odpowiada -x-: hiszp. algebraica – ast. alxebraica.

• Hiszpańskiej literze j:

• odpowiada -x- o ile w łacińskich odpowiednikach jest i/j lub x: hiszp. ejemplo, joven, japonesa – ast. exemplu, xoven, xaponesa (łac. exemplum, iuvenalis, japonica).

• odpowiada -y- z reguły tam, gdzie w łacińskich źródłosłowach jest -li-: hiszp. mujer, consejo – ast. muyer, conseyu (łac. mulier, concilium).

• Hiszpańskiej literze -l- przed samogłoskami często odpowiada -ll-: hiszp. relación, lengua – ast. rellación, llingua. Trudno jednak sformułować jakąkolwiek regułę co do tej odpowiedniości. Na pewno nie podwaja się -l- w rodzajnikach ani w końcówkach -les liczby mnogiej.

 

Bardzo niedawno – w roku 2021 – powstała elektroniczna wersja słownika hiszpańsko-asturyjskiego pod redakcją wybitnego filologa i pisarza Xosé Lluisa Garcii Ariasa – pierwszego prewodniczącego wspomnianej Akademii Języka Asturyjskiego. Jest to na tyle dobrze opracowany słownik, który w latach 2002-2004 powstał w oparciu o szeroki zakres materiału językowego, że polecam go wszystkim miłośnikom językoznawstwa. Zamieszczam link: mas.lne.es/diccionario/.

Dla tych, którzy chcieliby posłuchać ciekawych zwrotów w języku asturyjskim, zapraszamy do filmu:

Znani i mniej znani Asturyjczycy

Ramón Areces

Imię tej postaci wiąże się z założeniem krajowej sieci hipermarketów El Corte Inglés. W 1934 r Ramón Areces kupił sklep krawiecki, zlokalizowany w jednej z centralnych ulic Madrytu przy calle Preciados i przekształcił całość w spółkę akcyjną. Po jego śmierci, zarządzanie przejął bratanek Isidoro Álvarez – obecny właściciel całej sieci, będący zarazem jednym z najbardziej wpływowych ludzi w Hiszpanii.

Juan José Plans

Autor ponad 40 dzieł literackich o różnorodnych zakresach: eseistyka, literatura fantastyczna, literatura detektywistyczna. W dziedzinie fantastyki jest to jeden z pierwszych przedstawicieli tego rodzaju literatury w Hiszpanii. Wiele jego utworów (Crónicas fantásticas, Pasión de Drácula, Cromos de películas) Juan Jose Plans sam zaadaptował w wersji radiowej i telewizyjnej.

Severo Ochoa de Albornoz

W 1959 roku uzyskał Nagrodę Nobla w dziedzinie Fizjologii i Medycyny.

Corin Tellado

Jest uważana za drugą najbardziej czytaną w  języku kastylijskim pisarkę po Miguelu Cervantesie. Za życia opublikowała ponad 4.000 utworów i sprzedała ponad 400 milionów egzemplarzy.

Letizia Ortiz Rocasolano

Żona króla Hiszpanii Filipa VI Burbona. Wywodząca się z rodziny dziennikarza i pielęgniarki, zdobyła wykształcenie wyższe w Madrycie, a w konsekwencji serce Filipa i koronę królewską. 

Należy pamiętać, że przedstawione osoby nie wyczerpują listy Asturyjczyków, z którymi warto się zapoznać. Dla tych, którzy mieliby niedosyt w tej kwestii, zamieszczam link do strony internetowej w języku hiszpańskim o odpowiednim tytule: http://www.famososdeasturias.com/.

Miejsca warte zobaczenia w Asturii

Picos de Europa

Jest to najstarszy park narodowy w Hiszpanii, Picos de Europa. Obejmuje on najwyższe szczyty Kordyliery Kantabryjskiej i jeziora (Lagos de Covadonga), położone pośród gór. Właśnie w tym miejscu w czasach Konkwisty znaleźli schronienie chrześcijanie półwyspu i stąd się rozpoczęła Rekonkwista.

Miejsce to stanowi istny raj dla miłośników pieszych wycieczek i oferuje mnóstwo szlaków turystycznych. Przy odrobinie szczęścia można tam spotkać wilki oraz… niedźwiedzie! Te ostatnie są symbolem tego regionu, bo właśnie tutaj znajduję się ich największa populacja w kraju.

Spośród punktów, które muszą się znaleźć na liście waszej wycieczki warto wymienić nastepujące:

1. Lagos de Covadonga 

2. Cangas de Onis 

Położone na granicy parku narodowego miasteczko jest główną "noclegownią" turystów. Można tutaj urozmaicić sobie czas korzystając z usług organizatorów turystyki aktywnej. Znajduje się tutaj kilka zabytkowych budowli w tym most nazywany rzymskim (Puente Romano) z zawieszonym pod nim krzyżem zwycięstwa widniejącym w herbie Księstwa Asturii. Ciekawe jest to, że ten most jest konstrukcją średniowieczną, owszem, zbudowaną na ruinach z okresu rzymskiego.

3. Cabrales

Ta miejscowość słynie z produkcji błękitnego sera z chronionym prawem UE świadectwem pochodzenia, queso de Cabrales. Sekret jego wyśmienitego smaku zostanie podany nieco później. 

4. Sanktuarium Matki Bożej w Covadonga i Santa Cueva

Nazwa Covadonga powstała w wyniku połączenia dwóch wyrazów, które miały znaczyć "jaskinia" oraz "źródło". Tlumaczy to legenda, według której wizygocki wódz Don Pelayo, próbował schwytać pewnego złoczyńcę, który zaszył się w tamtejszej jaskini. Kiedy napotkał tam mnicha, ten doradził mu by zaprzestał pościgu gdyż pewnego dnia sam będzie tam szukać schronienia. Moment ten nastał w 722 roku. Kiedy  armia muzułmanów otoczyła wojska dowodzone przez Pelayo w górach Picos de Europa, chrześcijanie mieli schronić się właśnie w "Świętej Jaskini" (Santa Cueva). Obecnie jest to serce maryjnego sanktuarium. W znajdującej się pod wiszącą skałą kapliczce umieszczona jest figurka madonny - La Santina. Są tam również grobowce: dedykowany wodzowi Don Pelayo oraz jego córce Hermelindzie i jej mężowi Alfonsowi I (III królowi Asturii).

Costa Verde

Asturia może pochwalić się swoim wybrzeżem morskim i ogromem dzikich plaż. Zielone Wybrzeże to alternatywa wycieczce górskiej, która również oferuje wiele rodzajów turystyki aktywnej. W jej okolicach również znajdują się ciekawe zabytki UNESCO w okolicach stolicy Asturii, Oviedo.

Costa Jurásica 

Mowa o okolicach Ribadesella - rybackiego miasteczka portowego, które zawdzięczają swoją nazwę odkryciom prehistorycznym. Jedną z głównych atrakcji jest zwiedzanie jaskini Cueva de Tito Bustillo. 

Playa de Silencio

Lub w języku asturyjskim Playa Gavieiru rzeczywiście jest idealnym miejscem do spokojnej kontemplacji przyrody. Jest ona odizolowana od zgiełku Costa Verde.

Zabytki UNESCO

Zabytki Asturii odnoszą się do wczesnośredniowiecznej architektury IX wieku. Na liście UNESCO znajdują się 5 kościołów i fontanna, które znajdują się w Oviedo i okolicach:

Kościół San Miguel de Lillo

Kościół Santa Maria del Naranco

Santa Cristina de Lena

Cámara Santa w Oviedo

Fasada kościoła San Julián de los Prados

La Foncalada

Miasta i miejscowości w Asturii

Ten kraj należy to takich regionów, gdzie warto zwiedzić zarówno duże miasta, jak i małe wioseczki rybacki. Zaczniemy od stolicy.

Oviedo

Status stolicy Oviedo uzyskuje w IX w. kiedy Królestwem rządzi Alfons II. Ciekawostką jest to, że właśnie ta postać w 812 r. odbywa pieszą wędrówkę do grobu św. Jakuba odnalezionego na miejscu dzisiejszego Santiago de Compostela, wznosi tam kościół i staje się pierwszym pielgrzymem na słynnej już dzisiaj Drodze św. Jakuba. 

Wizytówką miasta jest gotycka katedra Catedral de San Salvador. Została wzniesiona na początku XIII wieku. Jest też to swego rodzaju nekropolia, ponieważ znajdują się wewnątrz niej grobowce średniowiecznych władców Asturii czyli tzw. Panteón de Reyes. Za najcenniejszy zabytek jednak uznawana jest przybudówka katedry - pochodząca z IX wieku kaplica Cámara Santa, wpisana na listę UNESCO. Od tysiąca lat przechowuje się w niej relikwie, w tym słynny krzyż Cruz de la Victoria, sudarium z Oviedo – chustę, w którą miała być zawinięta głowa Chrystusa przy pogrzebie oraz dzban, w którym miało się znajdować cudowne wino na weselu w Kanie Galilejskiej. 

Oviedo także słynie ze z ogromnej ilości rzeźb miejskich, wśród których najbardziej kontrowersyjną można nazwać Culis monumentalibus, co w rzeczy samej przedstawia gigantyczne pośladki. W Oviedo także znajduje się rzeźba Woody’ego Allena, który uwielbiał to miasto, a w 2003 roku odebrał Nagrodę Księcia Asturii. Co prawda, w związku z podejrzeniami o pedofilię i narastającymi kontrowersjami wokół postaci amerykańskiego reżysera, nie wiadomo jak długo ten pomnik pozostanie dekoracją miasta.

Gijón

Wsród atrakcji tego miasta należy wymienić przede wszystkim jedyny w Asturii Jardín Botánico Atlántico i Acuario de Gijón, w którym odtworzono tutaj ponad 60 ekosystemów z charakterystyczną dla Pacyfiku i Oceanu Indyjskiego fauną i florą. Pokazowe filmiki w poniższych linkach: Akwarium w Gijón, Atlantycki Ogród Botaniczny.

Barrio de Cimadevilla przyciąga swoją architekturą z okresu rzymskiego, między innymi przez słynne Termy Rzymskie. Tutaj także znajduje się wzgórze Cerro de Santa Catalina, które ozdabia zagadkowa i charakterystyczna dla tej miejscowości rzeźba Elogio del Horizonte.

Cudillero

Jest to przepiękna wioska rybacka przypominająca amfiteatr. Jej mieszkańcy nazywają samych siebie Pixuetos ("Pix" w lokalnym oznacza "ryba"), co podkreśla tradycję rybołostwa w tym regionie. Znajduje się tu malowniczy pałacowo-ogrodowy kompleks Qinta de Selgas.

Puerto de San Isidro

Tu się znajduje najpopularniejszy ośrodek narciarski w Asturii, normalnie czynny aż do świąt Wielkanocnych.

Kuchnia Asturii

Asturia to kraj pasterzy, rolników i rybaków, a więc podstawą kuchni tego regiony są owoce morza, mięso i nabiał. Osobnym tematem kuchni asturyjskiej jest … cydr.

Sery

Trzy rodzja sera produkowanego w Asturii są objęte ochroną prawną UE. Najsłynniejszy z nich - queso de Cabrales – jest wytwarzany z trzech rodzajów mleka. Jes to niebieski, miękki ser pleśniowy, który dojrzewa przez okres od 2 do 4 miesięcy w naturalnych jaskiniach w górach Picos de Europa. Posiada wyjątkowo intensywny smak i aromat, jest bardzo słony i mocno przerośnięty pleśnią.

Drugi ze słynnych asturyjskich serów nosi nazwę Gamonéu. Wytwarzany jest w już wspominanej Cangas de Onís oraz jej okolicach. Również należy do rodziny serów niebieskich z trzech rodzajów mleka, z tym że w przeciwieństwie do cabrales jest słabiej pokryty pleśnią, bardziej twardy, kruchy, lekko pikantny oraz mniej słony. Wstępnie jest podwędzany, żeby następnie dojrzewać w wilgotnych jaskiniach (2-5 miesięcy) bądź przez okres 2 miesięcy w suchym miejscu.

Ser z mleka krowiego Casín może być produkowany jedynie w manufakturach położonych w obrębie gmin Caso, Sobrescobio i Piloña. Receptura jego wytwarzania istniała już przynajmniej w XVI wieku. Dojrzewa ten ser przez około dwa miesiące w wilgotnych pomieszczeniach. Charakteryzuje się znaczną pikantnością, potężnym smakiem i aromatem, długim i intensywnym posmakiem, co nie każdy polubi.

Ostatni z asturyjskich serów będących produktami regionalnymi chronionymi prawem UE jest Queso Afuega’l Pitu. Charakteryzuje się kształtem przyciętego stożka, bardzo miękką, kremową strukturą, delikatnym aromatem lecz intensywnym smakiem. Wytwarzany jest z mleka krowiego, często przyprawiany jest pikantną, mieloną papryką.

Fabada asturiana 

Jest to najsłynniejsze jednogarnkowe danie asturyjskie. W połączeniu z mięsem w postaci chorizo, boczku, kaszanki (morcilla), golonki (lacón) i przypraw powstaje przepyszne, proste y sycące danie. Innym popularnym kociołkiem w gastronomii asturyjskiej, bardziej warzywnym, jest pote asturiano.

Cydr i święto cydru w Nava

Cydr asturyjski, jak się okazuje, nie ma nic wspólnego z jego polskim odpowiednikiem. W Asturii naturalne cydry, które są warzone, nigdy nie mienią się i są przeznaczone do picia w krótkich szklankach, które uzupełniają się za każdym razem, gdy chcesz pić więcej, niż w kuflu piwa.

Najważniejszą  i najbardziej zadziwiającą częścią procesu picia cydru jest jego wlewanie do szklanki, które odbywa się z jak najwyższego poziomu, od butelki do szkła, aby umożliwić wchodzenie powietrza, usuwanie wszelkich bąbelków i intensyfikację smaku cydru. Ta specjalna technika nosi nazwę "escanciar" i jest to widok, który można podziwiać, ponieważ miłośnicy trzymają butelkę nad głową i wlewają napój do szklanki trzymanej w talii.

W miejscowości Nava od 4-do 10 lipca trwa najstarszy fesiwal w Hiszpanii czyli Święto Cydru, które w Nava odbywa się w drugi weekend lipca. Impreza rozpoczyna się od przemówienia, po którym następuje specjalna degustacja oraz popularny konkurs na nalewanie. W tych dniach odbywają się degustacje cydru, występy muzyczne, festiwale gastronomiczne i inne ważne wydarzenia kulturalne związane ze światem cydru.

Jeden z najważniejszych konkursów, który odbywa się w sobotę rano, opiera się na wyborze najlepszego naturalnego cydru produkowanego zarówno na Nava, jak i Asturii.

Rankiem w niedzielę 8 lipca odbywa się konkurs na tzw. cydrkę, "escanciadores". Jest to również jeden z najbardziej prestiżowych konkursów, ponieważ biorą w nim udział profesjonaliści ze wszystkich najlepszych domów cydrowych w Asturii.

Poza tym faktem, że cydr jest ewenementem asturyjskim sam w sobie, również jest niezastąpionym składnikiem sosu wielu potraw asturyjskich: morszczuk (merluza a la sidra), dorsz (bacalao a la sidra), żeberka wieprzowe (costilla a la sidra), królik (conejo a la sidra), pierś z kurczaka (Pechuga de pollo a la sidra) czy wędliny podawane w formie przystawek - chorizo w cydrze (chorizo en sidra).

Desery 

 Królem asturyjskich deserów w skali nie tylko regionalnej jest ryż na mleku (arroz con leche).

Jednak również są warte uwagi popularne asturyjskie naleśniki przygotowywane na bazie mąki, kurzych jaj, mleka i cukru, które noszą nazwę frixuelos. 

Także trzeba wspomnieć o casadielles, czyli o podłużnych pierożkach z mąki pszennej, nadziewanych masą z orzechów włoskich i laskowych, cukru oraz anyżu, niekiedy zakrapianą białym winem. 

Szczytem sztuki kulinarnej można nazwać bizcocho de castañas y chocolate czyli biszkopt z kasztanów i czekolady. Do przygotowania tego oryginalnego deseru regionalnego Asturii używane są kasztany, żółtka i białka jaj, mączka migdałowa, koniak oraz polewa czekoladowa.

Ciekawostki:

• Obecnie tytuł Księżnej Asturias nosi Eleonor, starsza córka Filipa VI Burbona i królowej Letycji Ortiz Rocasolano;

• Językową ciekawostką związaną z regionalną językiem asturyjskim jest to, że czasownik gustar jest często zastępowany przez zwrot prestar. Asturianie na końcu zdania czasem dodają  ho, które tak naprawdę nic nie znaczy i jedynie podkreśla wypowiedź mówiącego;

• Część akcji filmu Vicky Cristina Barcelona Woody’ego Allena rozgrywa się nie w Barcelonie, lecz w Asturii. W początkowych epizodach filmu możemy zobaczyć już wspomniany kościół Santa María del Naranco.

• Po to żeby mieć wyobrażenie o tradycyjnej muzyce w Asturii, warto posłuchać piosenki Picos de Europa w wykonaniu Anabel Santiago, która jest odtwórczynią gatunku cancion asturiana oraz gry na specyficznej dudzie asturyjskiej – gaita – w wykonaniu  José Ángel Hevia Velasco;

Sergiusz Tupalski